Στο προηγούμενο άρθρο, το 1ο της σειράς, εξετάσαμε τη θέση της Ελλάδας στο top-40 των χωρών και τα ειδικά γεωμορφολογικά της χαρακτηριστικά κυρίως απέναντι στις χώρες που είναι ανταγωνίστριες. Στο 2ο αυτό μέρος θα δούμε πώς αυτά τα χαρακτηριστικά οριοθετούν τους τουριστικούς προορισμούς της χώρας ως χώρους τουριστικών ροών, και τους περιορισμούς που αυτό γεννά στην εφαρμογή μεθοδολογιών αντιμετώπισης της πανδημίας αλλά και συνολικής Διαχείρισης Προορισμών στη νέα εποχή.
Γ. Τα στοιχεία της Ελλάδας στην κατανομή Προορισμών
Με βάση όσα ξέρουμε από τα στατιστικά της χώρας και τις τουριστικές της ροές ανά περιφέρεια, υπάρχουν μερικά πρόσθετα πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία που αξίζει να διερευνηθούν στη λίστα του top-40 των χωρών που εξαρτώνται από τον τουρισμό, και άρα έχουν σοβαρές ανησυχίες από την κατάσταση που έχει περιέλθει ο κλάδος παγκόσμια:
- Η Ελλάδα έχει 28 περίπου νησιά με 34 διαφορετικούς νησιώτικους προορισμούς (και άλλους τουλάχιστον 14 χερσαίους), οι οποίοι συνεισφέρουν στο περίπου 60% των διεθνών αφίξεων.
Πίνακας 3. Τουριστικές ροές και Προορισμοί ανταγωνιστριών χωρών
2. Η Ελλάδα έχει τα περισσότερα “διεθνή” νησιωτικά αεροδρόμια στον κόσμο και μακράν τη μεγαλύτερη σχέση νησιωτικών σε σχέση με τα “μη-νησιωτικά”αεροδρόμια (2 προς 1) από όλες τις μη-νησιωτικές χώρες.
3. Με δεδομένη την εξάρτησή τους από τον τουρισμό σε επίπεδα από 40% έως 95%, οι νησιωτικοί προορισμοί της Ελλάδας, αν αθροίζονταν ως ανεξάρτητη χώρα, θα ήταν στη δεκάδα της λίστας του παγκόσμιου top-40 εξάρτησης από τον τουρισμό, χάνοντας μόνο 2 θέσεις στους αριθμούς διεθνών αφίξεων και πληθυσμού (και θα βρίσκονταν στη λίστα μόλις κάτω από Πορτογαλία και Κροατία).
4. Ελλάδα και Ισπανία είναι οι μόνες ευρωπαϊκές ηπειρωτικές χώρες με τόσα μεγάλα επίπεδα αεροπορικών αφίξεων ως ποσοστά του συνολικού τουρισμού τους –και με τόσο μεγάλη εποχικότητα. Και από αυτές, η Ελλάδα έχει διπλάσια εξάρτηση από τον τουρισμό σε σχέση με την Ισπανία, όπως είδαμε στην αρχική ανάλυση.
Δ. Η εποχής της πανδημίας: οι Ελληνικοί τουριστικοί προορισμοί
Όλες αυτές οι παρατηρήσεις μάς επιτρέπουν να εξαγάγουμε τα πρώτα συμπεράσματα για τη Διαχείριση του Τουρισμού της νέας εποχής:
1. Καμία άλλη χώρα εκτός από την Ελλάδα, δεν έχει τόσους ανεξάρτητους (χωρικά) Προορισμούς με τόσο μεγάλη συμμετοχή (%) στο τουριστικό της εισόδημα, το οποίο είναι τόσο μεγάλο μέρος του ΑΕΠ της χώρας γενικά, αλλά και τόσο σημαντικό σε απόλυτους αριθμούς σε διεθνές επίπεδο.
Να σημειωθεί ότι από τις 40 χώρες με τη μεγαλύτερη εξάρτηση από τον τουρισμό, από τις μεγαλύτερες 13 με πληθυσμό άνω του 1 εκατομμυρίου (μαζί και η Ελλάδα) επηρεάζονται 246 εκατομμύρια κατοίκων (και 149 εκατομμύρια τουρίστες), ενώ οι υπόλοιπες 27 χώρες έχουν συνολικό πληθυσμό μόλις 7 εκατομμύρια (και 32 εκατομμύρια τουρίστες συνολικά).
2. Οργανωτικά μιλώντας, η Ισπανία είναι η μόνη τουριστική χώρα που έχει κάποιες λίγες περιπτώσεις προορισμών που προσομοιάζουν στην ελληνική ιδιαιτερότητα, με νησιά εκτός του ηπειρωτικού κορμού -στην πράξη είναι μόνο τα 11 νησιά Βαλεαρίδες (Μαγιόρκα κλπ), που όμως διοικητικά έχουν την ιδιαιτερότητα να είναι αυτόνομη περιοχή, σύμφωνα με το Ομοσπονδιακό σύστημα διοίκησης της Ισπανίας, ενώ μόλις 3 από αυτά έχουν σημαντική τουριστική κίνηση, και πάντως σε πολύ μικρότερο ποσοστό σε σχέση με τις συνολικές αφίξεις στην Ισπανία.
3. Εποχικότητα και Πυκνότητα Ροών.
Από το 2014 και μετά, ο εισερχόμενος τουρισμός στην Ελλάδα αυξήθηκε σημαντικά αλλά με δύο “προβληματικές” συνιστώσες: α) αυξήθηκε κυρίως στους νησιώτικους και “ειδικούς” προορισμούς, που έτσι κι αλλιώς είχαν δείγματα κορεσμού (“υπερτουρισμού”) και β) αυξήθηκε παράλληλα και η Εποχικότητά του, με κορύφωση τον Αύγουστο, παραδοσιακό μήνα διακοπών KAI για τους Έλληνες.
Αυτό δημιουργεί ακόμη μεγαλύτερη εποχική πίεση στους τουριστικούς προορισμούς, ειδικά τους νησιώτικους, με μεγάλη πυκνότητα κόσμου στο “πεδίο” και αυξανόμενο συνωστισμό στους δημόσιους χώρους (παραλίες, σοκάκια, αξιοθέατα, συγκοινωνίες, μπαρ), αλλά και μεγάλη πυκνότητα “εισόδου-εξόδου” στον κάθε Προορισμό και ειδικά σε εκείνους που είναι δημοφιλείς. Γιατί είναι προφανές ότι σε χώρες με πολύ εντοπισμένους και “αυτόνομους” τουριστικούς προορισμούς (πχ νησιά), η αύξηση της πυκνότητας ξεπερνάει τελικά πολύ τον μέσο όρο τής κάθε χώρας, ειδικά σε όσες δεν είναι αμιγώς νησιώτικες, όπως η Ελλάδα, καθώς τα νησιά ασκούν μια διαφορετική γοητεία.
Για παράδειγμα, στη διετία 2016-2018 η αύξηση των αφίξεων στα νησιά του Νότιου Αιγαίου (που αντιστοιχούν στο 20% των αφίξεων της χώρας και το 30% των εισπράξεων περίπου) ήταν 1,4 εκατ. και έφτασε στα 6,6 εκατ. –σε έναν χώρο με πληθυσμό 310 χιλιάδες και επιφάνεια 5.286 km2. Από την άλλη, στην Πελοπόννησο, η αύξηση ήταν μόλις 40 χιλιάδες στην τριετία (!) και έφτασε στις 900 χιλιάδες συνολικά -με πληθυσμό του χώρου 1,1 εκατ. κατοίκους και επιφάνεια 21.439 km2. Δηλαδή η σχέση τουριστών-κατοίκων ετησίως είναι 21,30 και 0,81 αντίστοιχα σε Νότιο Αιγαίο και Πελοπόννησο, και η “ετήσια πυκνότητα” σε τουρίστες/km2 είναι 1.248 και 42 αντίστοιχα!!
Επιπλέον, ο ρυθμός “ανανέωσης” τουριστών (in-out από τον Προορισμό) είναι 412 χιλιάδες/εβδομάδα στο Νότιο Αιγαίο, ενώ σε ολόκληρη την Πελοπόννησο είναι περίπου 70 χιλιάδες/εβδομάδα -η οποία επιπλέον να σημειωθεί ότι έχει πολύ σημαντικές υποδομές και άμεση οδική πρόσβαση στην πρωτεύουσα.
4. Ανάμιξη με Έλληνες.
Η ίδια περίοδος αύξησης της εποχικής προσέλευσης τουριστών (Αύγουστος) ήταν πάντα και η κορύφωση εποχικότητας του εσωτερικού τουρισμού, με συνέπεια όχι μόνο να υπάρχει περαιτέρω πίεση στους δημοφιλείς Προορισμούς, αλλά και να ενισχύεται η ανάμειξη με Έλληνες, όχι τόσο τους ντόπιους κατοίκους, οι οποίοι ίσως αυτο-προστατεύονται, αλλά κυρίως τους Έλληνες τουρίστες από τα μεγάλα αστικά κέντρα (νησιά-Αθήνα, Χαλκιδική-Θεσσαλονίκη).
Ο “χρονισμός” αυτός κάνει τα πράγματα χειρότερα για την παρακολούθηση της πανδημίας, καθώς η ροή των τουριστών και η μίξη όλων σε αυτούς τους σύντομους χρόνους διακοπών, μεταφέρει στα “κρυφά” το ξέσπασμα του επιπολασμού σε χρόνους αμέσως μετά τις διακοπές (Ελλήνων και ξένων), όταν και είναι πρακτικά αδύνατη η ιχνηλάτηση, με συνέπεια τις εκατόμβες του φθινοπώρου ή τους αποκλεισμούς των Προορισμών αμέσως μετά την επιστροφή των τουριστών στις πατρίδες τους.
5. Ανάγκη ενός Νέου Μοντέλου
Αυτή η ανάμειξη τουριστών, με τη “φύτευση” πολλών «κρυφών» κρουσμάτων σε σύντομο χρόνο και με πολλές εναλλαγές πληθυσμών στους Προορισμούς σε απότομους ρυθμούς, δεν έχει ενσωματωθεί στα επιδημιολογικά μοντέλα αντιμετώπισης του covid-19, τα οποία χειρίζονται ομαλές “εισροές”, ομαλή εξέλιξη και τα κλασικά εργαλεία αντιμετώπισης της κάθε πανδημίας (ΜΑΠ, lockdown κλπ).
Τα περισσότερα από αυτά τα μοντέλα είναι κυρίως “χτισμένα” (και χρηματοδοτούμενα) για να υποστηρίξουν χώρες και πληθυσμούς με τελείως άλλα χαρακτηριστικά από την Ελλάδα –βασίζονται σε ιστορικά στοιχεία, μεγάλους πληθυσμούς που είναι σταθεροί και αρκετά «ομοιογενείς» σε χαρακτηριστικά, συμπεριφορές και υποδομές. Επίσης, στις σπάνιες περιπτώσεις που αντιμετωπίζουν τουριστικά θέματα, αυτό συμβαίνει για μικρές νησιωτικές χώρες της Καραϊβικής, τόσο για την ευκολία του θέματος και τον απόλυτο έλεγχο εισόδου-εξόδου, όσο και γιατί αυτές οι χώρες είναι προορισμοί διακοπών κυρίως Αμερικανών, άρα με ευκολότερη συλλογή στοιχείων αλλά και εμπορικό ενδιαφέρον από τα ερευνητικά ιδρύματα.
Από τα παραπάνω είναι σαφές ότι η πορεία του διεθνούς τουρισμού επηρεάζει το τουριστικό εισόδημα της χώρας μας (αλλά και την οικονομία της λόγω εξάρτησης), το οποίο προέρχεται από πολλούς αυτόνομους γεωγραφικά προορισμούς, οι οποίοι έχουν διαφορετικό ύφος, κατοίκους και “τουριστικό προϊόν” –και άρα διαφορετικές ανάγκες διαχείρισης και προβολής.
Με βάση την παραπάνω ανάλυση της γεωτουριστικής μοναδικότητας, η Ελλάδα καλείται να ερευνήσει, να αναπτύξει και να εφαρμόσει ΜΟΝΗ της καινοτόμες μεθοδολογίες αποτελεσματικής διαχείρισης της πανδημίας στη νέα εποχή –αυτές οι μεθοδολογίες ΔΕΝ μπορεί να “εισαχθούν” από καμία χώρα, γιατί καμία από αυτές που έχουν τη δυνατότητα και την τεχνογνωσία να τις αναπτύξουν, ΔΕΝ έχει τα χαρακτηριστικά και το πιεστικό “ενδιαφέρον” (δηλαδή τεράστια ανάγκη) που έχει για το θέμα η Ελλάδα.
Η έρευνα και διεπιστημονική ανάλυση της Ομάδας “Flatod-19” έδειξε ότι αυτές οι μεθοδολογίες ΔΕΝ μπορούν να βασίζονται στα υφιστάμενα επιδημιολογικά μοντέλα και πρέπει να βασίζονται σε προληπτικές στρατηγικές διαχείρισης και ελέγχου των τουριστικών ροών, στη βάση ενός πολύ αναλυτικού businessplan.
Αυτό μπορεί να επιτυγχάνεται ομαδοποιώντας τουριστικές εγκαταστάσεις και τουρίστες στον κάθε Προορισμό με τις κατάλληλες δικτυώσεις (bubble networks) μεταξύ τοπικών επιχειρήσεων και, κυρίως, με οργάνωση του δημόσιου χώρου, δυσκολεύοντας έτσι την εξάπλωση κρουσμάτων και διευκολύνοντας πολύ την ιχνηλάτηση. Έτσι κάνουμε τον κάθε Προορισμό ασφαλή και ευέλικτο, και άρα ανθεκτικό, και τελικά μπορούμε να τον επικοινωνήσουμε ως τέτοιο! Στην πραγματικότητα η στρατηγική είναι να αντιμετωπίσει κανείς συνολικά τον Τουρισμό ενός Προορισμού ως αυτό που είναι: μια επαγγελματική δραστηριότητα η οποία απαιτεί κανόνες, μεθοδολογίες και εργαλεία, όπως στις περισσότερες δραστηριότητες ψυχαγωγίας -και όχι μια άναρχη δραστηριότητα.
Μπορείτε να βρείτε το Α' Μέρος του άρθρου εδώ: https://bit.ly/34oYkHQ
(*) Δημήτρης Βασιλείου, BEng, MSc, Επιχειρησιακός Ερευνητής, Ιδιοκτήτης εταιρείας “Authentic Greece-Products & Destinations”, project manager έργου “Τοπικά & Επώνυμα”
Prof. Μιχάλης Τοανόγλου, PhD, Head of Department – Hospitality Management, Sol International School (SIS), Woosong University, S. Korea
